Historia

Etymologia nazwy miejscowości jest trudna do ustalenia, może wywodzić się od imienia Strysz lub Strzysz. Być może było to imię trzynastowiecznego zasadźcy wsi. W wieku XV nazwa wsi brzmiała „Strzischow”, a w wieku XVI „Strishow”. Niestety nie można ustalić daty założenia wsi, można przyjąć, że powstała jeszcze w okresie plemiennym, przed wiekiem X. Pierwsza wzmianka o Stryszowie pochodzi z roku 1327, a o kościele parafialnym dopiero z roku 1373. Z tego roku datuje się także spis świętopietrza, w którym wymieniony jest kościół parafialny pw. Św. Michała Archanioła lub Św. Mikołaja. Świątynia ta mogła już zostać wzniesiona na przełomie XIII i XIV stulecia.

Wieś, wzmiankowana w Liber beneficiorum Jana Długosza, w ciągu wieków stawała się własnością różnych rodzin szlacheckich. W wieku XIV należała do Słupskich herbu Szreniawa. Początkowo wchodziła w obręb parafii w Kleczy Dolnej. Na przełomie wieku XV i XVI we wsi wybudowano drewnianą świątynię pw. Św. Mikołaja i utworzono samodzielną parafię. Kościół był przez jakiś czas zborem kalwińskim, spalił się w roku 1739. Obecny, murowany, datowany na rok 1740, został rozbudowany w latach 1840-41.

Stryszów pozostał własnością Słupskich do drugiej połowy XVI stulecia. Stanisław Słupski oddał swoją część w posagu córce Magdalenie, zaślubionej Kasprowi Suskiemu vel Casper de Castiglione. W roku 1595 Stryszów został przejęty przez syna Kaspra, Adama Suskiego.

Rodzina Suskich pozostawała w posiadaniu Stryszowa jeszcze do schyłku wieku XVII, kiedy to wieś przechodziła z rąk do rąk, by na początku wieku XVIII przypaść Wilkońskim herbu Odrowąż. Z kronik kościelnych pochodzących z lat 80. wieku XVII można dowiedzieć się, że właścicielem dworu w tym czasie był Michał Wilkoński herbu Odrowąż, podstoli podolski. W zapiskach kronikarskich ks. Jana Rzepeckiego, proboszcza parafii stryszowskiej w latach 20. wieku XVIII, jako właściciel dworu pojawia się Kazimierz Odrowąż Wilkoński, chorąży księstwa zatorskiego i oświęcimskiego. Kazimierz i jego żona Krystyna dokonali w roku 1741 przebudowy dworu. Kazimierz Wilkoński zmarł w roku 1748 i został pochowany w Kalwarii Zebrzydowskiej.

Na początku wieku XIX dwór wraz z dobrami zakupił Józef Kalasanty Gorczyński, który w latach 1818-1828 pełnił urząd syndyka klasztoru oo. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Na stanowisko to bernardyni wybierali ludzi wpływowych i bogatych. Józef zmarł w roku 1828, przekazawszy dwór i dobra synowi Julianowi.

W drugiej połowie XIX stulecia wnuczka Józefa Kalasantego Gorczyńskiego, Rozalia Gorczyńska, wyszła za mąż za hrabiego Franciszka Łubieńskiego herbu Pomian. Łubieńscy pozostawali właścicielami Stryszowa do I wojny światowej. Po wojnie klucz stryszowski przypadł córce Łubieńskiego Marii, która wyszła za mąż za Kazimierza Skrochowskiego. Ostatnią mieszkanką dworu była Anna Łubieńska, najmłodsza córka Rozalii z Gorczyńskich i Franciszka Łubieńskich.

W okresie okupacji (1939-1945) dwór objęli w administrację Niemcy i umieścili w nim szkołę rolniczą. W parku powstały plantacje rabarbaru.

Po roku 1945, na mocy dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z roku 1944 o reformie rolnej, majątek został upaństwowiony; część gruntów rozparcelowano, część zaś – wraz z budynkami folwarcznymi – użytkowało PGR, a następnie Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna „Chełm”. Dwór wraz z zabytkowym spichlerzem i oficyną dworską przeszedł na rzecz władz gromadzkich. W salonie znalazła miejsce suszarnia rzepaku, w innych pokojach składowano zboże, a w części parterowej nawozy sztuczne.

W roku 1957 wojewódzki konserwator zabytków w Krakowie, dr Hanna Pieńkowska, podjęła starania o uratowanie dworu i jego renowację, na podstawie następującej opinii: „Dwór w Stryszowie posiada dużą wartość zabytkową i artystyczną, a jego znaczenie dla kultury narodowej w wyniku dokonanych odkryć wydatnie wzrosło”. Budynek został wpisany do ewidencji dóbr kultury.

W 1968 roku odremontowana budowla została przejęta przez Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, które przeznaczyły ją na obiekt kolonijny. W rok 1969 utworzono tu oddział zbiorów wawelskich, dwór zaś zaczął pełnić funkcję muzealną.

Dwór stryszowski został wzniesiony pod koniec wieku XVI, najprawdopodobniej przez Adama Suskiego. Zachowane do dzisiaj dwie przypory od wschodu i południa sugerują, że pierwotnie budowla miała kształt mieszkalnej wieży obronnej, co znajduje potwierdzenie w grubości murów części parterowej, zbudowanych z ciosów piaskowcowych spajanych wapnem. W wieku XVII architektura dworu prawdopodobnie uległa zmianom. Jej obecna postać jest XVIII-wieczna i jest wynikiem przebudowy dokonanej przez Kazimierza Wilkońskiego w roku 1741, kiedy to dwór stracił swe funkcje obronne, stając się siedzibą bardziej rezydencyjną o pewnych cechach barokowych. Budynek opięto wówczas kamiennymi, skośnymi przyporami, a na ścianach parteru wzniesiono częściowo drewniane, częściowo murowane z cegły i kamienia piętro, którego trzy ściany okolono drewnianym gankiem z balustradą o jednolalkowych balasach i z kandelabrowymi słupami podtrzymującymi okap dachu. Wszystkie ściany zewnętrzne i wewnętrzne oraz stropy ozdobiono barokową polichromią, wykonaną w technice temperowej na podkładzie kredowym, do dziś zachowaną w salonie i dawnej kaplicy. W salonie nadano jej kształt fryzu podstropowego z wicią roślinną oraz kasetonów z rozetami zdobiącymi drewniany strop. W kaplicy, oprócz słabo czytelnych malowideł naściennych o tematyce religijnej, zachowały się malowane na drewnianym stropie motywy roślinne, pośród których wyobrażono czteropolową tarczę herbową z herbami Odrowąż, Łabędź, Rawicz (czwarte pole trudne do odczytania), potwierdzającą dane o siedemnasto- i osiemnastowiecznych właścicielach dworu.

Kolejną modernizację budynku przeprowadził Julian Gorczyński. Większość polichromii została wówczas zmyta, a na ścianach zamalowana; zewnętrzną polichromię pokryto tynkiem. W tym czasie od północy został urządzony park angielski. Od wschodu dobudowano dwupiętrową oficynę, dzięki której powiększono przestrzeń mieszkalną. Zmieniono stolarkę okienną, wymurowano dwa klasycystyczne kominki w salonie i pomieszczeniu w północnym trakcie budynku. Zmodernizowano budynki zaplecza gospodarczego. Na miejscu drewnianych zabudowań powstały murowane: spichlerz, obora oraz poźnoklasycystyczna rządcówka.